Trưa mùa hè nắng gắt. Mặt trời rọi xuống cánh đồng làng An Phú như muốn thiêu cháy từng tấc đất, từng ngọn cỏ. Thế nhưng, giữa bầu không khí oi ả đó, tiếng mõ trâu lốc cốc và tiếng roi nhẹ nhàng của ông Bảy Tình vẫn vang vọng. Người ta đã quen với hình ảnh ông – người nông dân ngoài sáu mươi tuổi – cần mẫn dắt chú trâu to lớn có màu đen ánh – con trâu tên là Đen – đi cày đồng từ lúc mờ sáng đến tận chiều tà.
Ông Bảy không có con cái, cũng chẳng có họ hàng thân thiết. Cả cuộc đời ông gắn liền với mảnh ruộng cha mẹ để lại và con trâu mà ông nuôi từ nhỏ như một người bạn thân, một đứa con ruột thịt. Đen không chỉ là sức kéo mà là người bạn tâm giao, là chỗ dựa tinh thần cho ông Bảy suốt bao năm tháng cô đơn.
Mỗi buổi chiều, sau khi cày bừa xong, ông thường ngồi cạnh Đen dưới bóng cây đa đầu làng, vỗ về cái lưng đầy mồ hôi của nó, nói chuyện vu vơ như thể tâm sự với người tri kỷ:
– Mày biết không, nếu không có mày, chắc tao cũng chẳng trụ nổi đến giờ…
Đen nghe ông nói thì cụp tai, phe phẩy cái đuôi dài như tỏ vẻ hiểu chuyện. Lạ thay, dường như nó thật sự hiểu. Có lần, ông Bảy bị cảm nặng, nằm liệt giường gần tuần. Đen không chịu ăn cỏ, cũng không chịu rời khỏi sân. Mỗi ngày, nó đều đi vòng quanh ngôi nhà rồi dừng lại bên cửa sổ, nơi ông Bảy nằm, thở dài như chờ đợi.
Làng An Phú từ lâu đã xem mối quan hệ giữa ông Bảy và Đen như một giai thoại. “Trâu với người như hình với bóng”, các cụ già thường nói vậy. Trẻ nhỏ trong làng hay rủ nhau ra đồng chỉ để ngắm ông Bảy dắt trâu đi, học cách ông nói chuyện dịu dàng với Đen và ngắm ánh mắt lặng lẽ mà thông minh của chú trâu.
Năm ấy, mùa gặt đến sớm. Ông Bảy vẫn hăng hái gặt lúa, chất từng bó lên xe do Đen kéo. Nhưng rồi một hôm, ông ngất ngay giữa đồng. Người làng vội đưa ông về. Bác sĩ ở trạm y tế xã chỉ thở dài: ông bị đột quỵ, tuổi già lại làm việc quá sức.
Đêm hôm đó, cả làng An Phú lặng đi. Không phải chỉ vì mất một người nông dân giỏi, mà còn vì không ai biết con trâu Đen sẽ ra sao.
Ngày tang lễ, người ta không thể tin vào mắt mình khi thấy Đen đứng lặng trước linh cữu. Nó không rống, không giãy dụa, chỉ đứng yên, hai dòng nước mắt lăn dài xuống má. Đến khi người ta đưa linh cữu ra nghĩa trang sau làng, Đen lặng lẽ đi theo, không ai dắt.
Khi hạ huyệt, con trâu đột nhiên quỳ xuống, cúi đầu, gục mặt vào đất. Cả làng nín lặng. Một bà cụ run giọng nói:
– Nó đang lạy chủ của nó đấy…
Một giọt nước mắt khác rơi xuống từ khóe mắt Đen. Có người vội chụp lại khoảnh khắc ấy, nhưng rồi cũng cúi đầu, không dám chụp thêm. Bởi hình ảnh ấy không chỉ xúc động, mà còn là linh thiêng, là đau đớn không thể diễn tả thành lời.
Chiều hôm đó, Đen không chịu rời khỏi mộ. Dù người ta gọi thế nào, dụ thế nào, nó vẫn đứng lặng lẽ bên nấm mồ đất đỏ còn mới tinh. Đến tối, nó nằm xuống, đầu hướng về phía mộ, ngủ thiếp đi – như thể mong một giấc mơ gặp lại chủ nhân của mình.
Từ ngày ông Bảy mất, con trâu Đen trở thành linh hồn sống động của làng An Phú. Nó không còn kéo cày, không chịu ăn trong chuồng mà cứ quanh quẩn bên nấm mộ mới đắp, nơi ông Bảy yên nghỉ. Người làng lo lắng. Họ mang cỏ tươi, nước sạch ra mộ để Đen ăn uống, nhưng nó chỉ ăn chút ít, lại nằm xuống cạnh ngôi mộ, đôi mắt trũng sâu không giấu nổi nỗi buồn.
– Nó còn biết buồn hơn cả người… – ông trưởng thôn lắc đầu, mắt rơm rớm nước khi thấy cảnh đó.
Ban đầu, người ta nghĩ nỗi buồn rồi cũng sẽ phai. Nhưng hết ngày này qua ngày khác, Đen vẫn không chịu rời mộ. Có đêm, dân làng nghe tiếng nó rống lên bi thiết, như khóc, như gọi. Những tiếng rống ấy vang vọng trong màn sương mờ, khiến cả làng như trĩu nặng một nỗi thương cảm không nguôi.
Sau tuần giỗ đầu của ông Bảy, dân làng họp lại. Không ai bảo ai, họ bàn nhau chăm sóc Đen như một phần hương hỏa cho ông. Mỗi nhà một tay: người chặt cỏ, người mang rơm, người xây lại chuồng trâu mới sạch sẽ, thoáng mát ngay gần nghĩa trang để Đen không phải xa mộ.
Có đứa trẻ mang sách vở ra học cạnh chuồng trâu, trò chuyện cùng Đen mỗi chiều tan lớp. Một cô giáo trong làng kể chuyện cho Đen nghe, y như cách ông Bảy từng làm. Con trâu dường như cảm nhận được tấm lòng ấy, bắt đầu ăn nhiều hơn, đôi mắt bớt đượm buồn.
Rồi có người từ huyện đến, ngỏ ý mua lại con trâu Đen với giá cao gấp năm lần giá bình thường. Họ muốn đem nó đi phục vụ khu du lịch sinh thái – nơi trưng bày những “vật linh thiêng” để thu hút khách. Nhưng khi họ vừa nói xong, cả làng An Phú đồng loạt phản đối.
– Con trâu ấy là kỷ niệm, là máu thịt của ông Bảy Tình để lại. Không bán! – bác trưởng thôn nói cứng rắn.
– Nó không phải để trưng bày, mà là để người ta học cách thương yêu. – một cô giáo trẻ thêm vào.
Người mua đành rút lui, còn dân làng thì quyết tâm hơn trong việc giữ gìn hình ảnh chú trâu bên mộ chủ nhân như một biểu tượng sống. Câu chuyện về Đen bắt đầu lan xa. Báo chí về đưa tin, người từ nơi khác tìm đến xem con trâu trung thành. Nhưng lạ thay, không ai dám phá vỡ không gian yên tĩnh nơi nghĩa trang nhỏ đó. Mỗi người đến đều chỉ lặng lẽ đứng nhìn, rồi cúi đầu trước con trâu – như thể nó là một phần thiêng liêng nào đó của đất trời.
Có một đoàn học sinh từ thị xã đến, đứng thành hàng trước mộ ông Bảy, người dẫn đoàn kể lại câu chuyện giữa ông và Đen. Các em nhỏ chăm chú nghe, có em bật khóc, hỏi:
– Trâu có linh hồn không ạ?
– Có chứ. Không thì sao biết khóc, biết lạy mộ, biết trung thành?
Năm tháng trôi qua, Đen không còn khỏe như trước. Lưng nó trũng xuống, những bước chân chậm chạp hơn. Nhưng ngày nào nó cũng đi một vòng quanh mộ ông Bảy, rồi nằm xuống cạnh đó, như một nghi lễ không thể thiếu.
Một buổi sớm mùa thu, khi làn sương mỏng còn phủ kín mặt đồng, người ta phát hiện Đen nằm im lặng, đầu hướng về phía mộ, mắt nhắm, thân thể vẫn còn hơi ấm – nhưng trái tim nó đã ngừng đập.
Tin ấy khiến làng An Phú như ngừng thở. Cụ bà tám mươi tuổi chắp tay niệm Phật, nói trong tiếng nghẹn:
– Nó theo ông Bảy rồi… linh hồn tri kỷ, giờ được gặp lại nhau.
Người làng không chôn Đen ở xa. Họ làm một nấm mộ nhỏ cạnh mộ ông Bảy, đắp đất thành hình trâu, dựng bia đá khắc dòng chữ:
“Nơi đây yên nghỉ Đen – chú trâu trung thành, người bạn vĩnh hằng của ông Bảy Tình.”
